Nie tętni życiem królewski majdan, nie dyskontują bogatej historii żyjący współcześnie w osadzie mieszkańcy. Co z tego, że w regionalnym muzeum urządzonym przez archeologów i nieodżałowanej pamięci historyka Tadeusza Maszczyńskiego, dawnym skarbczyku, przechowywany jest pieczołowicie wizerunek królewskiego herbu, skoro dawne starostwo to dzisiaj tylko zapadła wieś? Co prawda w randze gminy, ale bez najmniejszych szans na restytucję utraconych ponad wiek temu miejskich przywilejów.

Szydłów. Gniew królewskiej faworyty

Podobno wszystko przez Esterkę, przecudnej urody panienkę, która zawładnęła królewskim sercem. Faworyta Kazimierza Wielkiego, uprosić miała monarchę, by nie szczędził grosza i wyłożył fundusze na budowę okazałej synagogi w samym centrum  Szydłowa. Murarze sprytnie uwinęli się z zadaniem, budynek stanął na wyznaczonym placu. A gdy przystąpiono do montowania krokwi dachowych połaci wyszło, że żydowski dom modlitewny będzie wyższy niż, fundowany także przez króla jako wotum po męczeńskiej śmierci księdza kapelana Baryczki, kościół parafialny.

Zaproszenie do Szydłowa - gotycka furta Bramy Krakowskiej

Coraz wyraźniej rysujący się religijny konflikt rozwiązano werdyktem, którego nie powstydziłby się sam Salomon. Zadaszenie na bożnicy w Szydłowie zbudowano po prostu łamiąc krokwie do wnętrza, konstruując dach pogrążony.

Esterka obrażona na króla i średniowiecznych budowniczych, zapałała nie tylko okrutnym gniewem, ale zarazem przeklęła miasto. Przysięgła, że Szydłów straci raz na zawsze znaczenie i nigdy nie osiągnie należnej miastu rangi. A ludzi, którzy tu się osiedlą dopadnie marazm i niechęć do wszystkiego co ich otacza. Nieżyjący już od lat kielecki regionalista - pułkownik  Gierowski - opowiadał taką legendę z całym przekonaniem. Tłumaczył w ten prosty sposób słuchaczom źródła nieszczęść, jakie przez wieki spadały na Szydłów.

Szydłów – przykurzona perła

Nie tylko mediawiści mówią o tym mieście: klejnot europejskiej architektury obronnej. Zachwycają się założeniem, linią obwarowań, reliktami zachowanych do naszych czasów budowli. Historycy sztuki natomiast nie bez przesady powiadają  - "to jest polskie Carcassonne". Średniowieczny układ przestrzenny, wysokie mury, brama miejska, gród, królewski zamek, gotyckie świątynie.

Szydłów - skarbczyk i pozostałości sali rycerskiej w tutejszym zamku

W każdym kraju taka perła jak Szydłów świeciłaby pełnym blaskiem. Przywrócono  by urodę mieszczańskich kamienic i placów, ożywiono ulice. Na zamkowym majdanie toczyłyby się rycerskie turnieje, zaułkami wędrowaliby przybysze ze wszystkich stron. Miasto żyłoby z tych, którzy je odwiedzają,  zostawiają tutaj swój grosz. Tak jak włoska Sienna, niemieckie Wernigerode, austriacki Berg, szwedzka Solna, duńskie Slodt czy choćby czeskie Slavonice, słowacka Levocza, albo chociaż opolski Paczków...

Szydłów - położony na uboczu kościół Wszystkich Świętych

Gdzież tam zapomnianej podkieleckiej osadzie do sławy i znaczenia langwedockiego miasta zrekonstruowanego, co do szczegółu przez Violet le Duca! Gdzie do pomysłu Czechów i Słowaków, którzy chociaż z takim samym temperamentem i mentalnością jak Polacy, potrafili wyczarować średniowieczną atmosferę w zamkach, na rynkach, w uliczkach o zdecydowanie mniejszej wartości historycznej i zabytkowej.

Szydłów – szczerbaty bruk, synagoga i kościół św. Władysława

Szydłów to zlasowane przez czas mury z resztką krenelaży, smętna ruina królewskiego dworca, pochylona ze starości do ziemi miejska brama, rozsypane  w  perzynę kamienie przytułku dla ubogich i kościoła pod wezwaniem świętego Ducha, samotne zamienione w kostnicę sanktuarium Wszystkich Świętych na wapiennym kopcu.

Szydłów - synagoga i kościół św. Władysława

Ślad dawnego bogactwa i niegdysiejszej świetności zachowały - paradoksalnie - zrekonstruowana w naszych czasach synagoga i wspaniały gotycki kościół świętego Władysława. Reszta to parterowe domy, sypiące się chałupy przy ulicy Kazimierza Wielkiego, szczerbaty bruk na traktach, zniszczony bezmyślnie przez budujących sadyby, samowolnie i jak popadnie, szachownicowy układ przestrzenny. Jeszcze działki z ruderami, których nikt nie waży się wyburzyć, bo do jednego domu, posesji, gruntu natychmiast pretensje zgłasza kilkudziesięciu sukcesorów.

Jeden wójt to mało

Nie istnieje stary Szydłów, który bez wątpienia był perłą w królewskiej, piastowskiej koronie. Nie ma też w tym mieście ludzi z pomysłem. Takich choćby jak ci w Nowej Słupi, którzy prawie pół wieku temu krzyknęli na całą Polskę, że tutaj akurat, w samym sercu Gór Świętokrzyskich nasi przodkowie nie tylko orali, siali i biegali po lasach za jeleniami, ale również na olbrzymią skalę produkowali żelazo.

Nie ma ludzi, którzy wymyśliliby w Szydłowie imprezę podobną do "Dymarek", ściągnęli za obwarowania tysiące przybyszów, ożywili mury, przywracając średniowieczną świetność. Bardziej odpowiedniego miejsca do odbycia rycerskich turniejów, biesiad, guseł, jarmarków czy piastowskich igrców w całej Polsce nie ma. Jeden wójt, Stanisław Klamczyński, który raz do roku ożywia ospałą okolicę sylwestrowym biegiem długodystansowców wokół murów - to zdecydowanie za mało.

Szydłowska kurtyna

Jakie walory oferuje drzemiące w półśnie, skazane na nieśpieszną wegetację, sławne niegdyś piastowskie miasto? Wał doskonale zachowanych, zrekonstruowanych po wojennych zniszczeniach - obronnych murów.  Posadowionych na skłonie wyniosłego wzniesienia nad przelewającą się leniwie strugą - nomen omen - nazwaną Ciekąca.

Szydłowskie mury obronne

Szydłowskie mury. Kilkaset metrów kurtyny wytrzymującej ataki każdej hordy nieprzyjaciół. Relikt założenia, które uległo dopiero w dwa wieki później, gdy zmieniła się wojenna technika. W czasach gdy kraj zalali szwedzcy rajtarzy i fortece zdobywano nie taranami i kuciem zmyślnych podkopów, ale prochem i armatami.

Szydłów - mury obronne

Nie lada mistrzem był średniowieczny architekt, który potrafił wykorzystać ukształtowanie terenu, otaczając całe miasto zwartą linią obronną. Nie tylko z przekazów wiadomo, że przez całą długość ufundowanej przez króla Kazimierza Wielkiego i mieszczan warowni biegły blanki. Były też baszty utrudniające dostęp do samych murów obronnych i pozwalające śledzić ruch na drogach. Z całą pewnością istniały także hurdycje umożliwiające niszczenie machin oblężniczych choćby poprzez miotanie kamieni na nacierających wrogów.

Brama Krakowska i...

Każdy, kto zbliża się do Szydłowa od strony Chmielnika, Gnojna, Grabek staje oniemiały z zachwytu. Oto za kolejnym zakrętem szosy rysuje się niespodzianie zębata kurtyna murów, sterczą ostro w niebo kościelne wieże. Potem tylko skok w dolinę, przez siodło przełęczy do podnóża architektonicznego cacka, wyniosłej, błyszczącej bielą kamienia Bramy Krakowskiej. Sterczyny, obronne umocnienia, bieg wyciosanych w kamieniu schodów dla miejskiej straży i załogi zamku. Wyraźne szczeliny dawnej kratownicy czy brony zamykającej dostęp do miasta po zmroku. Cały czar pryska jednak po przekroczeniu linii obwarowań.

Kocie łby ulicy Kazimierza Wielkiego, przygarbione chałupy, koszmarnie zapuszczone parcele, parterowe rudery. Perzyna kontrastuje z piętrowym gmachem, w którym urzęduje gmina, nowoczesnym betonem chałup w rynku. Cóż z tego, że wabi Szydłów ceglanym szczytem, stromym dachem, gotyckimi przyporami wzniesionego w 1355 r. parafialnego kościoła Świętego Władysława?

Ileż czasu strawić można między ruinami sali rycerskiej? Jak długo trwa spacer po pustym majdanie? To za mało, bo nie ma przecież w całej osadzie ani jednej jadłodajni, hotelu, kawiarni, pubu, średniowiecznej karczmy, zajazdu, szynku.  Nie ma nic takiego, co jak magnes ciągnęłoby ludzi ze świata do tego miejsca.

Szydłów - pozostałości piastowskiego zamku i granicząca z nim chaotyczna zabudowa

Miasto śpi więc wiosną, jesienią i zimą. Nie żyje sławny gród nawet w sezonie letnim, gdy do pobliskiej Chańczy na wodę zjeżdżają gromadami letnicy. Od zalewu na Czarnej do rynku w Szydłowie jest nie więcej jak piętnaście kilometrów. A jednak ci, którzy akurat odpoczywają nad wodą, wybierają Staszów, Osiek, Kurozwęki.

Gdybyż Szydłów leżał bliżej Kielc, przy głównym trakcie komunikacyjnym z Krakowa do Warszawy... Stałby się może miejscem modnym i odwiedzanym. Takim jak Kazimierz Dolny nad Wisłą, Myślenice czy Zakopane.

Ale dawna warownia Piastów położona jest na uboczu. Żadna to atrakcja dla ludzi z Chmielnika czy Buska.

Stąd wszędzie daleko. Życie płynie więc leniwie, jak Ciekąca tocząca swoje wody u podnóża królewskiego zamku...