Osobiście z kart tej właśnie książki, dowiedziałem się jak trudną drogę przebyć musi kandydat do noszenia habitu, by zostać cystersem. Od okresu postulatu po złożenie ślubów wieczystych i możliwość przywdziania zakładanej do wspólnych modlitw kukulli...

Poznałem też rozkład dnia w klasztorze - od pobudki o godzinie 3.45 po nocną ciszę obowiązującą mnichów od godziny 20.30...

Mogłem do woli kontemplować niuanse cysterskiej architektury, zgłębiać miejscowe opowieści i legendy, śledzić kalendarium wydarzeń w Krzeszowie, Lubiążu, Henrykowie, Szczyrzycu, Mogile, Wąchocku, Lądzie, Sulejowaie, czy gdzie tam jeszcze miałem ochotę, by zabłądzić w tajemny świat zakonnego sacrum.

Cis tertium lapidem

W lutym 1098 roku w pobliżu Dijon pierwsi cystersi założyli swój nowy zakon. Stało się to w czasach ostrego kryzysu życia klauzurowego, zerwania przez wielu mnichów - a tym samym przez domy zakonne - z surową regułą ogłoszoną przez św. Benedykta z Nursji.

Brat Robert i jego dwudziestu towarzyszy opuściło macierzysty klasztor w Molesmes i złożyło nowy, nazwany Citeaux, po łacinie zaś Cistertium. Ta nazwa, może wywodzić toponimię od określenia miejsca, w którym zbudowano kościół, kapitularz, fraternię, dormitorium i wreszcie zabudowania gospodarcze. Jak głosi tradycja i cysterska legenda, pierwszy klasztor zgromadzenia stanął na dawnym rzymskim trakcie z Chalons do Langres. Po łacinie określano to miejsce równie czytelnie co lapidarnie - przy trzecim kamieniu "cis tertium lapidem"...

Barokowa fasada pocysterskiego zespołu klasztornego w Lubiążu

Mnisi postanowili nie tylko przestrzegać surowo reguł ogłoszonych pięćset lat wcześniej przez św. Benedykta, ale także odnowić życie monastyczne poprzez modlitwę, kontemplacje i ciężki znój fizycznej pracy. Liturgia cysterska opierała się na prostocie, wspólnych śpiewach i modlitwach. Zakonnicy utrzymywali się wyłącznie z pracy własnych rąk, unikali donacji i legatów, stronili od dzierżaw i nadań. Ze wspólnoty cysterskiej wywodzi się nie tylko kilkuset (tak!) świętych i błogosławionych, ale również trzech papieży, kilku kardynałów i blisko sześciuset biskupów.

Zakon cysterski w Polsce

Najstarszy klasztor cysterski w Polsce, założony został już w 1143 roku w wielkopolskim Łęknie, cztery lata później zakonnicy przybyli do Brzeźnicy, czyli dzisiejszego Jędrzejowa. W 1202 roku funkcjonował na Dolnym Śląsku pierwszy klasztor żeński w podoleśnickiej Trzebnicy. Dzisiaj zakon cysterski to 13 kongregacji istniejących w Europie, Ameryce Południowej i Azji.

Pocysterski zespół klasztorny w Lubiążu - refektarz

Książka "Cystersi w Polsce" to znakomite opracowanie pozwalające zaplanować wędrówkę szlakiem od klasztoru do klasztoru. Autorzy cały szlak cysterski podzielili na dziewięć krain, pętli: dolnośląską, kujawsko–pomorską, lubuską, łódzką, małopolską, śląsko–opolską, świętokrzyską, małopolską i zachodnio–pomorską.

Szczegółowo opisane zostały kościoły, klasztory, zabytki kultury jakie koniecznie trzeba zobaczyć. Walorem tej niezwykłej pozycji książkowej są ponadto znakomite fotografie ilustrujące najciekawsze szczegóły w obiektach sakralnych oraz rzuty architektoniczne.

Wszystko napisane jest przepięknym, komunikatywnym językiem. I jeżeli mi czegoś brakuje to tylko mapy, na której zaznaczone by zostały opisywane klasztory. Na szczęście ten mankament tylko w minimalnym stopniu umniejsza zalety wydanej przez oficynę Sport i Turystyka – MUZA S.A. rewelacyjnej książki.

Izabela i Tomasz Kaczyńscy: Cystersi w Polsce; wyd. Sport i Turystyka MUZA SA Warszawa 2010 ss.420. Opr. twarda.