» Fort od strony mieszkalnej

Opis: Jako dwutraktowy budynek, Fort Jakuba w Toruniu, od strony dziedzińca posiadał pomieszczenia mieszkalne dla 130-osobowej załogi. W lewym skrzydle na parterze znajdowała się kuchnia i stołówka; pralnia mieściła się środkowym skrzydle, natomiast latryny usytuowano w skrzydle lewym. W skład traktu wchodził też korytarz z wewnętrznymi przyporami, wzmacniającymi grubą zewnętrzną ścianę; miały one funkcję artyleryjskiego stanowiska wraz ze strzelnicami, a naprzeciwko w wewnętrznej ścianie, rozmieszczono małe strzelnice dla karabinów; ich zadaniem było przejęcie obrony, gdyby artyleria nieprzyjaciela zniszczyła zewnętrzne ściany budynku. Na jego najniższym poziomie (prawdopodobnie) były pomieszczenia grzewcze typu hypocaustum. Jest to rzymski system centralnego ogrzewania podłogowego, stosowany już w I wieku p.n.e., lecz zapoczątkowany tak na dobre w wieku IV p.n.e. w starożytnej Grecji. W Polsce system ten miał zastosowanie w XIII wieku naszej ery, najpierw w klasztorach i zamkach, potem także w kamienicach czynszowych, m.in. w Toruniu. Fort Jakuba powstawał w kilku etapach, w trakcie których był rozbudowywany, przebudowywany, modernizowany, wzmacniany... Zapewne z tego powodu przypisuje się go kilku architektom: Johannowi Leopoldowi Ludwigowi von Brese-Winiary, Maritzowi Karlowi Ernstowi von Pittwitzowi oraz Karlowi Fridrichowi Scheinkelowi. W latach 1877  1885 powstał m.in. zewnętrzny pierścień fortów artyleryjskich oraz rozszerzono obwód wokółmiejski, nazywany też pierścieniem wewnętrznym albo rdzeniem twierdzy. Wówczas ustawiono także cztery stanowiska armatnie  dwa kalibru 210 mm oraz dwa o zasięgu około 10 km kalibru 150 mm, osadzone na lawetach stałych typu nabrzeżnego. W tym czasie przebudowano też m.in. klatki schodowe i latryny. Po wielu przeróbkach, fort  jako samodzielne dzieło  przestał istnieć w roku 1884 i wówczas nazwano go Koszarami Jakuba, a wał poligonowy pierścienia wewnętrznego twierdzy, był odtąd odcinkiem ciągłym obwodu fortecznego i nosił nazwę Saillant II (Naroże II). O wielkości tej budowli niech świadczy też to, że chociaż jej powierzchnia użytkowa wynosiła 2032 m kw.  to całkowita miała już 10 tys. m kw. Do I wojny światowej w kompleksie tym stacjonował pruski 61 Pułk Piechoty im. von der Marwitza; pułk wchodził w skład XVII Korpusu Armii, a przypisane mu imię, zawdzięcza swojemu dowódcy  Johannesowi Georgowi von der Marwitzowi, odznaczonemu najwyższym pruskim orderem Pour le Mérite za bitwę we wsi Bolimów koło Skierniewic, w której Niemcy po raz pierwszy zastosowali bombę chemiczną. Na zdjęciu: Fort Jakuba od strony mieszkalnej.