» Kolegiata romańska

Wieś Tum położona jest w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie Góra Świętej Małgorzaty, w odległości około 2,5 km na wschód od centrum dzisiejszej Łęczycy. Nazwa pochodzi od wybudowanego tu w XII w. kościoła - w średniowieczu w ten sposób nazywano kolegiaty.

Na miejscu dzisiejszej wsi Tum i na południowy zachód od niej istniał gród, a w VII wieku na ówczesnym prawym brzegu Bzury znajdowała się osada targowa - ówczesna Łęczyca. Po zniszczeniach dokonanych przez Krzyżaków miasto przeniesiono na mniej zabagniony teren. Według legendy na przełomie X i XI w. (prawdopodobnie w 997 r.) z inicjatywy świętego Wojciecha powstało tu pierwsze w Polsce opactwo benedyktynów pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego. W 1140 r. opactwo przeniesiono do Mogilna. W miejscu opactwa benedyktynów, w latach 1141-1161 wybudowana została kolegiata będąca kościołem pomocniczym arcybiskupów gnieźnieńskich.

W średniowiecznym Tumie (czyli Łęczycy), powstała jedna z pierwszych szkół kolegiackich w Polsce, która przetrwała do XVIII w.

Zabytkowa Archikolegiata jest największym kościołem romańskim w Polsce i jednym z najwspanialszych przykładów architektury romańskiej. Budowę świątyni przypisuje się arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Janowi Janikowi. Została konsekrowana w 1161 w obecności książąt dzielnicowych i hierarchów Kościoła. W ciągu wieków przebudowywana w różnych stylach; pod koniec XX w. przywrócono jej pierwotny wygląd.

Według legendy spoczął w niej Piotr Włost i abp gnieźnieński Jan Janik oraz kilku innych włodarzy Kościoła - w trakcie wykopalisk znaleziono biskupie groby. W podziemiach kolegiaty zachowały się relikty opactwa NMP związanego ze św. Wojciechem, którego sanktuarium i relikwie znajdują się obecnie w Tumie. Z budową kolegiaty związana jest jedna z żywych na ziemi łęczyckiej średniowiecznych legend o diable Borucie - na ścianie jednej z wież widoczne są wgłębienia mające być śladami pazurów Boruty, który nie chciał pozwolić na postawienie kościoła i próbował przewrócić jego wieże.

Obok kolegiaty znajduje się mały drewniany kościółek parafialny z XVIII wieku pod wezwaniem św. Mikołaja. Obok kościółka w 1999 r, na pamiątkę sprowadzenia do Tumu relikwii św. Wojciecha posadzono dąb. Na cmentarzu parafialnym można znaleźć groby miejscowej szlachty i duchowieństwa oraz kwatery żołnierzy poległych w 1914 r. i w czasie Bitwy nad Bzurą w 1939 r. W pobliżu znajduje się też Szwedzka Góra tj. gród z VI w., stolica plemiennego Państwa Łęczycan i siedziba Bolesława Krzywoustego w czasie wojny ze Zbigniewem.