» Rudka. Budynek główny Sanatorium Przeciwgruźliczego z 1908 r.

Opis: W skład Zespołu Sanatorium Przeciwgruźliczego, wpisanego do Rejestru Zabytków 30 grudnia 1983 r., wchodzi murowany budynek sanatorium i otaczający go park. Cały kompleks sanatorium składa się z trzypiętrowego budynku, murowanego, o kubaturze 36000 m3, z czterech budynków mieszkalnych, kotłowni z maszynownią i pralnią oraz trzynastu budynków gospodarczych. W 1902 r., Warszawskie Towarzystwo Higieniczne, uznając klimat Mrozów i okolic za wyjątkowy i najlepszy do leczenie chorób płuc, podjęło decyzję o wybudowaniu Sanatorium w Rudce k. Mrozów. Inicjatywę podjął dr Teodor Dunin, który stanął na czele Komitetu Budowy Sanatorium. Dzięki pomocy potentata finansowego Emila Gerlacha, twórcy słynnej fabryki noży, zgromadzono na realizację tego przedsięwzięcia 80 tys. rubli, a książę Stanisław Lubomirski, właściciel okolicznych ziem, podarował na ten cel 20 ha ziemi w Rudce. Plany budowy opracował warszawski budowniczy Stanisława Lilpop. Teren budowy znajdował się kilka kilometrów od stacji kolei warszawsko-petersburskiej, na której wyładowywano przywożone pociągiem materiały budowlane. Aby ułatwić transport sprzętu do Rudki, położono tory pod kolejkę konną. Po sześciu latach budowy, 29 listopada 1908 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Sanatorium dla Piersiowo Chorych w Rudce dla niezamożnej ludności. Wtedy też wózki towarowe na kolejce konnej zastąpiono tramwajem. Przewoził on kuracjuszy, pacjentów, pracowników i zwyczajnych wczasowiczów. I tak z historią Sanatorium w Rudce na stałe związała się opowieść o tramwaju "owsem napędzanym", który jak się okazało, kursując jeszcze w latach 60-tych ubiegłego wieku z Mrozów do Rudki, był jednym z dwóch takich pojazdów w całej Europie.