» Ujazd - Ruiny zamku

Opis: Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z bulli papieża Hadriana IV z 1155 r. Dobra ujazdowskie w tym czasie należały już do biskupów wrocławskich. W 1223 r. Ujazd otrzymał prawa miejskie, nadane przez biskupa Wawrzyńca. W 1285 r. po raz pierwszy w źródłach historycznych pojawia się informacja o kościele p.w. św. Andrzeja Apostoła. Zapewne w drugiej połowie XIII w. biskupi wznieśli w mieście również zamek. Miasto było ważnym ośrodkiem administracji kościelnej, a w warowni rezydował prokurator - urzędnik zarządzający majątkami należącymi do dóbr ujazdowskiech, w skład których wchodziły: Stary Ujazd, Jaryszów, Niekarmia, Niewiesie, Zimna Wódka, Poniszowice, Klucz. Zamek w tym czasie składał się z czworobocznej wieży otoczonej murem kurtynowym i fosą. Biskupi wrocławscy przebywali w nim rzadko, jedynie podczas wizytacji swych górnośląskich majątków. W czternastym stuleciu zamek rozbudowano, wzniesiono między innymi budynek mieszkalny. Warownia w Ujeździe była jedną z przyczyn konfliktu pomiędzy księciem Bolkiem III opolskim (zm. 1382 r.) a biskupem Przecławem z Pogorzeli (zm. 1376 r.). Spór ostatecznie rozstrzygnął Karol IV, cesarz i król czeski, który nakazał rozebranie fortyfikacji w Ujeździe. Zamek później wielokrotnie wzmiankowany w źródłach przetrwał, nie był jednak zbyt silną twierdzą i w 1430 r. nie uchronił miasta przed wojskami husytów. Wojny husyckie nadszarpnęły finanse biskupstwa wrocławskiego i zmusiły biskupa Konrada do sprzedania w 1443 r. dóbr ujazdowskich wraz z zamkiem księciu opolskiemu Bolkowi V (zm. 1460 r.). Za czasów biskupa Jodoka z Rożemberku Ujazd na krótko powrócił do dóbr kościelnych, ale już w 1465 r. został sprzedany, księciu oświęcimsko-gliwickiemu Janowi IV (zm. około 1496 r.). W 1475 r. Jan IV został zmuszony przez króla Macieja Korwina do odstąpienia połowy Gliwic, drugą połowę miasta książę w 1482 r. sprzedał Janowi Bielikowi, staroście Górnego Śląska. Trudno ocenić, z którą częścią majątku Jana IV związane były dobra ujazdowskie. Kolejnymi znanymi właścicielami Ujazdu była w latach 1524  1592 rodzina Dluhomilów z Bierawy. Za ich rządów, około 1580 r. nastąpiła renesansowa przebudowa zamku. Następnie miasto wraz z warownią należało od 1609 do 1666 roku do rodu Kochcickich z Lublińca. W 1660 r. nastąpiła kolejna przebudowa zamku, przekształcająca go w rezydencję wygodniejszą do zamieszkania. Kolejnymi właścicielami majątku w Ujeździe byli: w latach 1666-1676 hrabia Karol Joachim Mettich , 1676-1729 rodzina von Praschma, 1729-1780 rodzina Sobek, 1780-1781 hrabia Fryderyk Wilhelm Poradowski, 1781-1788 Gottlieb Schonaich-Carolath, 1788-1793 Ernest von Pannewitz, 1793-1816 Henryk von Franken-Siestorpff, 1816-1843 Józef von Welczek. Zamek w XVIII w. przeszedł kolejną przebudowę. W 1843 r. dobra w Ujeździe nabył książę Hugo zu Hohenlohe  Öhringen ze Sławięcic (1816-1897). W 1861 r. otrzymał on tytuł księcia Ujazdu. Majątki po nim odziedziczył syn, Chrystian Kraft (1848-1926) 5 Fürst zu Hohenlohe  Öhringen i 2 Herzog von Ujest. Po bezpotomnej śmierci Chrystiana Krafta dobra objął jego brat Hans (1858-1955). W 1945 r. książę Hans zu Hohenlohe  Öhringen opuścił Górny Śląsk uciekając przed zbliżającą się Armią Czerwoną, obecnie tytularnym księciem Ujazdu jest jego wnuk książę Kraft Hans Konrad (ur. 1933 r.). Zamek w Ujeździe pod koniec XIX w. został przebudowany przez księcia Hugo zu Hohenlohe  Öhringen na barokowo  manierystyczny pałac. Podczas działań wojennych w 1945 r. zniszczona została większość zabudowy miasta. Zagładzie uległ ratusz i kamienice wokół rynku, spalono również rezydencję. Po zakończeniu wojny nigdy nie podjęto próby odbudowy zamku. Zabytek nie został nawet zabezpieczony w formie trwałej ruiny. Obecnie należący do władz samorządowych zamek można zobaczyć tylko z zewnątrz, teren wokół otoczono ogrodzeniem ponieważ wejście do wnętrz grozi wypadkiem. Zamek murowany z cegły, potynkowany, złożony ze starszego głównego budynku, skrzydła bocznego od południowego  wschodu zamykającego dziedziniec oraz fragmentów murów obwodowych. Budynek główny wzniesiony na rzucie nieregularnego prostokąta, na sklepionych piwnicach, dwukondygnacjowy, nakryty był dachem mansardowym z lukarnami, po którym nie ma obecnie śladu. Fasada (elewacja wschodnia) o nieregularnym układzie otworów okiennych. Zachowana część obramowań okien oraz fragmenty gzymsów: międzypiętrowgo i wieńczącego. Układ wnętrz trzytraktowy, z asymetrycznie zlokalizowaną obszerną sienią, nakrytą sklepieniem kolebkowym. W części pomieszczeń przyziemia zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami. Skrzydło boczne znacznie bardziej zniszczone, wzniesione na planie litery L, pierwotnie piętrowe, o jednotraktowym układzie wnętrz. W części wschodniej skrzydła bocznego, od strony kościoła parafialnego zamurowana brama wjazdowa, ponad nią kartusz herbowy rodu zu Hohenlohe  Öhringen. Zamek zbudowany na wzniesieniu, ze śladami umocnień ziemnych od strony południowej i zachodniej. Na początku XXI w. na zachód od wzgórza zamkowego utworzono zbiornik wodny.