» Zachód słońca nad Kcynią.

Na pytanie, kiedy dokładnie powstało miasto, nie można jednoznacznie odpowiedzieć. Za oficjalną datę narodzin miasta przyjmuje się 29 czerwca 1262 roku, kiedy to książę Bolesław Pobożny nadał rycerzom Rynerowi i Janowi miasto swoje Kcynia do lokowania na prawie niemieckim. W dokumencie lokacyjnym opublikowanym drukiem przez hrabiego Raczyńskiego w Kodeksie Dyplomatycznym Wielkopolski w 1878 r. czytamy: Przekonani o wierności znanych nam ludzi Rynera i Jana dajemy im miasto nasze, aby je na prawie niemieckim lokowali. Słowo "miasto", a nie wieś, napisane jest wyraźnie po łacinie. Tadeusz Pietrykowski w swej pozycji "Z przeszłości Kcyni" pisze: "Kiedy Kcynia jako osada powstała, nie wiadomo i dziś stwierdzić trudno. Pewnem jest atoli, że Kcynia jako miasto na prawie niemieckim istnieje od roku 1262, jak wynika z różnych dokumentów." Przedtem Kcynia była prawdopodobnie miasteczkiem na prawie polskim. Możliwe także jest, że Kcynia była przedtem wioską, bo Długosz pisze, wspominając o umowie w Kcyni, że zjechano na wzajemną umowę do wsi Kcyny roku 1256. Kościół poklasztorny www.kcyniaklasztor.net z figurkami. Jeszcze przed rokiem 1262 w Kcyni Władysław Herman (1081-1102) miał wybudować kościół św. Idziemu (rok 1086) poświęcony. Potwierdzają to również inne źródła. Pewnym jest, że książę Władysław Herman nie fundowałby kościoła w jakiejś osadzie rybaków i drwali o podrzędnym znaczeniu. Nawet, biorąc pod uwagę ówczesne sposoby komunikacji społecznej, nie wiedziałby o jej istnieniu. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego - Roman Gródecki, Stanisław Zachorowski i Jan Dąbrowski - piszą w Dziejach Polski średniowiecznej o zawarciu 30 listopada 1223 roku pokoju w Kcyni pomiędzy wojującymi ze sobą książętami: Odonicem i Władysławem Laskonogim. Dlaczego miasto nazywa się Kcynia, nie można odpowiedzieć jednoznacznie. Różne krążą wersje - pisze Tadeusz Pietrykowski w "Z przeszłości Kcyni". Jedni twierdzą, że nazwa ta pochodzi od słowa "koftfica". Miały być tutaj dawniej wody i moczary, w których przy zakładaniu osady znaleziono kotwice. Jeszcze dzisiaj (1928 r.) okolica Kcyni, a zwłaszcza północna, za Grabowem położona (tzw. Bielawy) w czasie roztopów pełna jest wody. Dawniej, jak opowiadają starzy kcynianie, przez te łąki, z powodu bagien, trudno było się przedostać. Gdy bydło na łąkach wypasano, niemal codziennie topiła się tam krowa. Dzikie gęsi gnieździły się w pobliżu. Także między starym cmentarzem a dzisiejszą gazownią była dawniej woda. Także niedaleko miejsca, gdzie dziś znajduje się dworzec kolejowy, istniały dawniej moczary. Inne podanie głosi, że w osadzie Kcynia zwanej za czasów, gdy w okolicach tutejszych zaprowadzano chrześcijaństwo, gromadzono lud okoliczny, mający być ochrzczony, i że więc od słowa "krzest", "chrzest", "chrzcić" ma się wywodzić nazwa Kcynia. W ostatnim zaś czasie ks. Stanisław Kozierowski (1925 r.) ogłosił pracę o pierwotnym osiedleniu ziemi gnieźnieńskiej wraz z Pałukami, w której znajdujemy ciekawe szczegóły co do nazwy Pałuk i miejscowości leżących na Pałukach, a także Kcyni. O ile chodzi o nazwę "Kcynia", Kozierowski zalicza ją do nazw po części nie wyjaśnionych, a pochodzących z bardzo dawnych czasów. O Kcyni samej pisze: Kcynia, dziś miasto, a niegdyś stary gród z r. 1262 Kcina, ma odpowiednik w guberni Kałuskiej (...) W pobliżu Kcyni mamy nazwy osad przypominające nazwy na Białorusi, jak Pińsko. Z tego powodu pisze ks Kozierowski: Gdy uwzględnimy jeszcze wielkopolskie nazwy: Wełnę, Kopyl, Kynię, Pratwę i ich niemal równobrzmiące odpowiedniki ruskie, musimy przyjąć jakiś dawny związek szczepowy. Na podstawie Kodeksu Wielkopolskiego według pracy H. Wutte'go nazywała się Kcynia (Kręcenia) 1262 Kcyna, 1266 Kczina, 1277 Kcyn, 1420 Kcynia, 1458 Kczynya, 1840 Kczynija, Cczina dalej opidum Kczinensis lub Cczinensis. Niemcy przekształcili nazwę Kcynia na "Exin". Tyle Pietrykowski. Z kolei Alojzy Szudrowicz w książce "Kcynia. Szkice z dziejów miasta i okolic", dodaje: (...) jedna z hipotez mówi o topograficznym przeniesieniu nazwy rzeczki, strumienia zwanego Kcynką, inna znowu sugeruje dzierżawcze pochodzenie nazwy od osoby "Kret". Nazwisko to pierotnie w dopełniaczu powinno brzmieć "Krta", a jeśli dodamy sufiks nazwy miejscowej "ynia" otrzymamy "Krtynia". W wyniku rozwoju fonetycznego nazwa ta mogłaby ulegać kolejnym zmianom, mielibyśmy więc Krtynię, Krztynię, Krzcynię i w końcu Kcynię. Ostatnio S. Rospond jako hipotezę przedstawia pochodzenie nazwy od "Kca", która w języku staropolskim oznacza szopę z desek. Stąd można przypuszczać, iż nazwa pochodzi od grodu zbudowanego z drewna. Natomiast historyk-amator Andrzej Stempniewski wywodzi pochodzenie nazwy Kcynia od staropolskiego "Krca" - trzcina. Jest to też prawdopodobne, ponieważ sporo trzciny pod Kcynią, a nawet w granicach administracyjnych miasta rośnie. Informacje pozyskane ze strony www.kcynia.pl