» Jeruzal - zabytkowa dzwonnica

Opis: Jeruzal w 1426 r. występuje jako wieś Żeliszew lub Żelisów. Nazwa ta jest dzierżawiona i pochodzi od imienia Żelisław, polskim obyczajem skróconego w Żelisza. Miejscowość była własnością wielu rodzin: Oborskich, Głogowskich, Rudzińskich i Cieszkowskich. Dnia 24 stycznia 1533 r. bracia : Serafin, sędzia czerski i Zygmunt Oborscy otrzymali przywilej na założenia miasta. Akt lokacyjny przyznawał miastu prawo odbywania 3. jarmarków rocznie i 1. targu tygodniowo oraz zwolnienie od podatków na 12 lat. Przejawem znaczenia miast XV i XVI w. było ukształtowanie i zabudowa. Samo regularne rozplanowanie miasteczka Żeliszew miało podłoże rodzime. Względy natury obronnej wpłynęły na rodzaj zabudowy. Miasteczko miało rynek o wymiarach 100x120 m, podczas gdy Warszawa w tym samym czasie miała rynek 70x94m. Z powodu klęsk żywiołowych i wojen, miasteczko Jeruzal, podobnie jak inne, upadło ok. 1820 r. Nazwa Żeliszew nie przetrwała długo. W okresie kontrreformacji, zwłaszcza po szewdzkim potopie /1655-1660/ i obronie Jasnej Góry, z inicjatywy licznych duchownych rozpoczęto pewne miejscowości czynić celem pielgrzymek. Ubiegano się o zdobycie cennych relikwi, reklamowano cudowne obrazy, rozgłaszano sławę cennych kościołów. Takie święte parafie nie mogły nosić pospolitych nazw. Żeliszew, po spaleniu, zaczął się odbudowywać, wtedy osadnicy i wędrowni handlarze ściągali tu na nowo, jak pątnicy do Jerozolimy. Proboszcz parafii chcąc ściągnąć tu pielgrzymów, postanowił zmienić nazwę na Jeruzalem, a w 1747 r.  Jeruzal. Nazwa ta bardzo szybko weszła w życie i po pewnym czasie wyparła całkowicie poprzednią. W maju 1747 r. ks. Wacław Arciszewski opisując akta chrztu, używał już nazwy Jeruzal. W 1795 r. właścicielem Jaruzala staje sie Florian Cieszkowski, który zmarł nagle podczas polowania w lesie w 1798 r., zostawiając swoje dobra /majątek Łukowiec/ synowi. W miejscu śmierci dziedzica żona postawiła pomnik, w obok kościoła mauzoleum. W 1777 r. w Jeruzalu było 30 domów i 180 mieszkańców. oraz biblioteka parafialna. Szkoła elementarna rządowa powstała w 1865 r. Z wykładowym jęz. rosyjskim uczono pisać, czytać liczyć, kaligrafować. W trzech oddziałach łączonych uczył jeden nauczyciel, a szkołą kierował wójt gm. Łukowiec. W latach 1954  1972 Jeruzal był siedzibą GRN, od 1973 r. wieś należy do gm. Mrozy. Obecnie jest tu Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza, w skład którego wchodzi Gimnazjum i Szkoła Podstawowa, ma nową pełnowymiarową salę gimnastyczną. Jest Niepubliczny Ośrodek Zdrowia SAN-MEDICA. Wieś liczy 354 mieszkańców, sołtysem jest Barbara Wróblewska. Zabytki Jeruzala: Kościół parafialny wybudowany w l. 1757-58 przez ówczesnego właściciela Kazimierza Rudzińskiego. Gruntownie remontowany w 1882 r., wówczas przedłużono nawę, przebudowano zakrystię i kruchtę. Drewniany, konstrukcji zrębowej, na podmurówce ceglano  kamiennej, oszalowany. Wnętrze podzielone parami profilowanych słupów na wysokich cokołach. Stropy płaskie, w prezbiterium pozorne sklepienie zwierciadlane. Okna prostokątne, w prezbiterium o łuku półkolistym wyciętym w belkach. Dach łamany, nad nawą wieżyczka o charakterze barokowym wieloboczna, ażurowa, obita blachą. Ołtarz główny barokowy, ambona z XVIII w., chrzcielnica rokokowa, obrazy z XVIII i XIX w i rzeźby z XVI w. Dzwonnica z XVIII w., drewniana, konstrukcji słupowej, oszalowana. W górnej części ażurowa, zwieńczona daszkiem namiotowym gontowym. Mauzoleum Floriana Cieszkowskiego, wystawione przez Katarzynę z Bobrownickich, usytuowane obok kościoła. Klasycystyczne, w formie łuku triumfaalnego, murowane i otynkowane z napisem:Floriano Cieszkowski Capitaneo Kleszczelewieni Ordinis s. Stanisława i Aaquiti. 11sierpnia 1798.