» Warszawa. Muzeum Kolejnictwa. Jedyny zachowany w Europie pociąg pancerny.

Opis: Pociąg pancerny to pociąg złożony z opancerzonego parowozu i kilku wagonów pancernych uzbrojonych w działa i broń maszynową, a czasami także z drezyn pancernych lub bojowych wagonów motorowych. Pociągi pancerne z reguły składały się z lokomotywy i wagonów osłoniętych w całości pancerzem stalowym grubości kilku do kilkudziesięciu mm. W zależności od możliwości wyposażenia, niektóre pociągi pancerne, zwłaszcza improwizowane, nie były chronione pancerzem, lecz dostępnymi materiałami takimi jak beton lub worki z piaskiem, lub były jedynie częściowo opancerzone. Po raz pierwszy pomysł budowy pociągów pancernych pojawił się w 1826 roku we Francji, w 1846 zastosowano w Austrii, pierwszą częściowo opancerzoną platformę kolejową z działem. W 1862 roku w USA powstał pierwszy pociąg pancerny "Marrimac. Jednak na większą skalę pociągi pancerne zostały użyte dopiero w czasie wojny austriacko-włoskiej 1866 i wojny francusko-pruskiej (1870-1871). Opancerzonych w sposób prowizoryczny pociągów używali Brytyjczycy podczas drugiej wojny burskiej. Dojrzałe konstrukcje pociągów pancernych, pokrytych w całości stalowym pancerzem i uzbrojonych w obrotowe wieże artyleryjskie, pojawiły się dopiero podczas I wojny światowej. Używane były głównie przez Austro-Węgry, Niemcy i Rosję na froncie wschodnim. Na wielką skalę pociągów pancernych, w dużej mierze improwizowanych, używały wszystkie strony podczas wojny domowej w Rosji, czemu sprzyjała słabo rozwinięta sieć dróg na tamtych terenach. Podczas II wojny światowej pociągów pancernych bojowo używała Polska, Niemcy i ZSRR. Oprócz zadań bojowych, pełniły także patrolowe i policyjne. Polskie pociągi pancerne w większości wywodzą się ze składów z okresu I wojny światowej, zmodernizowanych w okresie międzywojennym. Kilkanaście pociągów pancernych brało udział w kampanii wrześniowej. Pociągi pancerne były też wykorzystywane przez Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie i we wczesnym okresie powojennym (przez Służbę Ochrony Kolei).